Welke cognitieve fouten komen vaak voor bij eetstoornissen?

Bij mensen met eetstoornissen worden verschillende cognitieve fouten gemaakt. We leggen ze uit in dit artikel.

Geschreven en geverifieerd door el psicólogo Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 11 maart, 2023

Eetstoornissen zijn buitengewoon complex. Bij mensen met deze stoornissen komen twee elementen samen: een uitgemergeld gewicht en felle weerstand tegen behandeling. In feite zijn deze patiënten zich er relatief vaak niet van bewust dat zij aan een complex gezondheidsprobleem lijden, omdat zij, naast andere factoren, een veelheid aan cognitieve fouten hebben. Om welke cognitieve fouten gaat het bij eetstoornissen?

Voor de professionals die hen verzorgen is de bezorgdheid groot. Daarom wordt onderzoek gedaan naar interventies die gericht zijn op het herstructureren en wijzigen van de vervormingen die deze mensen vertonen. Deze vervormingen hebben een intense impact op de patiënten en beïnvloeden de manier waarop zij denken en emoties ervaren.

Wat is een cognitieve stoornis?

Als professionals in staat zijn om de prototypische en cognitieve kernfouten van elke patiënt te achterhalen, kunnen ze gerichter en nauwkeuriger ingrijpen (Losada, 2020). In die zin zijn cognitieve fouten ‘maladaptieve manieren van kijken naar en internaliseren van de werkelijkheid die mensen omringt’.

In het algemeen verwijzen deze fouten naar een verstoorde perceptie van hun “ik”, van hun huidige ervaringen en van wat de toekomst voor hen in petto heeft. Deze drie factoren hebben voor deze patiënten over het algemeen een negatief karakter. In feite zijn er veel cognitieve fouten (Carrobles, 2014), zoals we hieronder zullen beschrijven.

Voorbeelden van cognitieve fouten bij eetstoornissen

• Irrationeel conclusies trekken, zonder over echte en duidelijke gegevens te beschikken om de conclusies die ze trekken te ondersteunen. Bijvoorbeeld “Ik ben een heel slecht mens omdat ik eraan dacht om een hamburger te eten”.
• De neiging hebben om ‘van een mug een olifant te maken’. Catastrofaal zijn houdt in dat wanneer we iets evalueren, het resultaat altijd veel erger is dan het in werkelijkheid is. Bijvoorbeeld: “Ik kan beter niets eten, want als ik een chocoladereep eet, kom ik zeker 10 kilo aan.”
• Vergelijkingen zijn vaak hatelijk. Vooral als we ons daardoor ‘minder geldig’ voelen dan anderen. Bijvoorbeeld: “Ik doe mijn best om net zo dun te zijn als die actrice, maar ik kan het niet, ik moet nog meer gewicht verliezen.”
• Conclusies die tussen uitersten schommelen zijn ook cognitieve fouten. Bijvoorbeeld “of ik ben in staat om een dag niets te eten, of ik ben een loser.”
• Personalisatie. Deze cognitieve fout houdt verband met het samensmelten met situaties en met de manier waarop anderen reageren, wat een groot ongemak veroorzaakt. Bijvoorbeeld “André keek me aan toen hij een cake zag, hij denkt vast dat ik zwaarlijvig ben”.
• Zelfreferentie. Het impliceert het trekken van conclusies die aangetrokken worden door het ‘ik’. Het egocentrisme van deze conclusies kan worden gezien in gedachten als “ik schaam me diep dat mijn collega’s me iets kunnen zien eten.”
• Bijgeloof. Het houdt in dat men gelooft dat op een bepaalde gebeurtenis een zeer negatief gevolg zal volgen. Het kenmerk is dat deze oorzaak-gevolg relatie verre van realistisch is. Bijvoorbeeld: “ik denk dat het beter is dat je probeert niet van het moment te genieten, want het zal snel voorbij zijn.”

Sabotage van onze geest

Deze cognitieve fouten zijn manieren waarop onze geest ons probeert te vertragen, te saboteren en te voorkomen dat we vriendelijkere manieren vinden om het dagelijks leven te interpreteren.

De door ons geschetste factoren zijn in meer of mindere mate ook kenmerkend voor gezonde personen. In de context van eetstoornissen komen echter naast deze andere meer specifieke en schadelijke voor. Deze worden cognitieve eetstoornissen genoemd.

Wat is een cognitieve eetstoornis?

De manier waarop mensen met deze ziektebeelden informatie verwerken is anders. Sterker nog, ze hebben de neiging om over zichzelf te praten in termen van de aandoening waaraan ze lijden. Bijvoorbeeld “ik ben André en ik ben anorexisch” in plaats van “ik ben André en ik lijd aan anorexia”.

Als gevolg van deze samensmelting ontstaan er verschillende cognitieve fouten waarmee clinici en psychotherapeuten rekening moeten houden bij het behandelen van casussen en effectief ingrijpen. Zo zijn de volgende cognitieve fouten bij eetstoornissen gevonden (Losada, 2020– Spaanse link).

Fusie van gedachte en actie

“Als ik aan eten denk, ga ik aankomen” of “als ik me voorstel dat ik eetbuien heb, zal ik uiteindelijk overgeven.” Deze twee zinnen zijn goede voorbeelden van deze fusie. Concreet geloven de proefpersonen dat het net zo erg is om erover na te denken als om het uit te voeren.

Met andere woorden, de fusie tussen gedachte en actie verwijst naar het feit dat de persoon gelooft dat zijn gedachte de waarschijnlijkheid zal versterken en vergroten dat de consequentie die hij vreest zich zal voordoen. En daarnaast het feit dat het koesteren van dergelijke gedachten in de geest even schadelijk of schadelijker is dan het plegen ervan.

Deze vervorming komt ook voor bij patiënten met een obsessief-compulsieve stoornis, wat de hypothese versterkt dat eetstoornissen waarschijnlijk een substraat delen met deze entiteit. Als gevolg voelen mensen met een eetstoornis zich buitengewoon schuldig en proberen ze dit te neutraliseren door gedragingen die voorkomen dat ze aankomen.

Fusie van gedachte en vorming

Een patiënt die in behandeling is en een hypercalorische shake neemt met als doel aan te komen, kan denken “nu ben ik veel dikker”. Dit is een typische gedachte van mensen met een eetstoornis. Voor onderzoekers is het een andere vorm van een cognitieve fout bij een eetstoornis. Het is verder onderverdeeld in drie factoren (Losada, 2020 – Spaanse link):

• Fusie van gedachte en kans vorming. Bij deze mensen zorgen lusgedachten (herkauwingen) over het eten van calorierijk voedsel ervoor dat zij zichzelf als ‘dikker’ zien of hun omvang devalueren.
• Fusie va morele gedachte en vorming. Piekeren over het eten van calorierijk voedsel is net zo erg als het daadwerkelijk eten ervan.
• Fusie van gedachte en emotionele vorming. Het verwijst naar het feit dat alleen al het denken aan het eten van voedsel met veel kilocalorieën afbreuk doet aan de persoon.

Deze vormen van fusie vergroten het lijden van deze mensen exponentieel. Vooral omdat de cultuur de neiging heeft zich te concentreren rond voedsel en socialisatie, situaties die vaak voorkomen in restaurants en etablissementen waar regelmatig voedsel wordt genuttigd..

Overtuigingen die neigen naar “ik zou moeten zijn”

• “Ik ben zo groot als een koe”,
• “Ik zie eruit als een walrus, niemand zal me aardig vinden”,
• “Tenzij ik 10 kilo afval, ga ik niet naar buiten”,
• “Ik ga die jurk niet eens passen om te zien hoe het me staat, want ik pas er toch niet in”.

Deze uitdrukkingen vormen de kern van de “zou moeten zijn” cognitieve eetstoornis. Het wordt gekenmerkt door het trekken van een reeks conclusies, zelfs als er geen logische ondersteuning is of zelfs als er bewijs is van het tegendeel.

Een patiënt kan bijvoorbeeld zeggen: “Ik had gisteren een eetbui“, waarop de therapeut vraagt: “wat heb je gegeten? En de patiënt antwoordt: “twee olijven.” Hierdoor kan de patiënt antwoorden: “Ik moet mijn eetlust kunnen bedwingen.”

Deze cognitieve stoornis komt met intensiteit voor bij anorexia. In die zin kunnen patiënten hun perceptie van de hoeveelheid voedsel die ze eten overschatten of uitbreiden, en als gevolg de hoeveelheid calorieën die ze eten en hun gewicht overschatten.

Op deze manier omschrijven ze zichzelf in absolute termen: “Ik moet dunner zijn” of “Ik moet mijn honger strak onder controle krijgen”.

Gepolariseerde gedachten bij eetstoornissen

Een duidelijk voorbeeld is te vinden in een typisch patroon van functioneren van mensen met een eetstoornis. Dus wanneer ze zich overgeven aan voedsel (bijvoorbeeld bij boulimia nervosa), hebben ze de neiging dit te compenseren door middel van een buitengewoon restrictieve dieetorganisatie.

Aan de andere kant kunnen ze ook van mening zijn dat “of je wordt slank en bereikt daardoor geluk en succes” of “je wordt extreem ongelukkig, voelt je een mislukkeling en als gevolg daarvan zullen andere mensen op je neerkijken.”

Waarom is het zo belangrijk om cognitieve fouten bij eetstoornissen te identificeren?

Omdat het zo mogelijk is om op een multidisciplinaire manier de gedachten en overtuigingen van patiënten aan te pakken. Zo kunnen zowel psychologen als artsen en voedingsdeskundigen preciezer en gerichter ingrijpen in de eigenzinnige gedachten en emoties van patiënten.

In die zin is het de bedoeling dat na de herstructurering de symptomatologische verbetering leidt tot een stevige en positieve transformatie in het leven van deze mensen. In die zin is de identificatie van cognitieve fouten bij eetstoornissen essentieel bij het toepassen van cognitieve gedragstherapie, omdat deze therapie de grootste wetenschappelijke ondersteuning heeft bij de behandeling van deze stoornissen (Fonseca, 2021).