Syndroom van Stendhal

Het syndroom van Stendhal beschrijft een amalgaam van psychiatrische symptomen na het aanschouwen van kunstwerken. Laten we eens kijken wat de experts ervan weten.

In 1817 ervoer de Franse schrijver Stendhal een soort psychologische overweldiging bij een bezoek aan de basiliek van Santa Croce. Meer specifiek deed hij dat door lang na te denken over het fresco van Volterrano’s Sibillen. De auteur beschreef het ontwikkelen van hartkloppingen, angst, extase en verlies van evenwicht na het verlaten van de basiliek. Als gevolg hiervan bedacht de psychiater Graziella Magherini in 1989 de term syndroom van Stendhal.

Hij deed dit na melding van in totaal 106 patiënten die tussen 1977 en 1986 waren opgenomen in het Santa Maria Nuova-ziekenhuis in Florence na een bezoek aan lokale kunst. Al deze gedeelde psychiatrische symptomen hadden betrekking op angst, psychose en paranoia.

Aanvankelijk bleven zijn bevindingen onopgemerkt, maar na de release van de film Stendhal Syndrome in 1996, geregisseerd door Dario Argento, won hij aan populariteit in de media en bij het grote publiek.

Opmerkingen over het syndroom van Stendhal

Het eerste dat je moet weten, is dat het het syndroom van Stendhal weinig belangstelling heeft gekregen van de wetenschappelijke gemeenschap (Engelse link). Er zijn weinig studies over en het is niet opgenomen in de nieuwste editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-V). Over het algemeen is het syndroom niet bij Stendhal ontstaan, maar historisch gezien was het iets dat al eeuwenlang werd gemeld.

Het is bijvoorbeeld algemeen bekend dat religieuze pelgrims die naar plaatsen als Mekka of Santiago de Compostela reisden, een verandering in hun gedrag en denken ontwikkelden die voortkwam uit verheerlijking.

Veel religieuze pelgrims ontwikkelen het zogenaamde Jeruzalemsyndroom. Experts hebben ontdekt (Engelse link) dat dit niet altijd voorkomt bij mensen met eerdere psychiatrische stoornissen.

Schrijvers en filosofen als Marcel Proust, Dostojevski, Rainer Maria Rilke, Immanuel Kant, Carl Gustav Jung en Sigmund Freud rapporteerden soortgelijke ervaringen. Zoals je kunt zien, heeft het syndroom van Stendhal altijd bestaan, en het is niet iets dat iedereen in dezelfde mate of met dezelfde intensiteit treft. Onderzoekers (Engelse link) beschouwen het niet als een psychiatrische stoornis, ondanks de populaire betekenis ervan.

Kenmerken van het syndroom van Stendhal

Het belangrijkste kenmerk van het Stendhalsyndroom is dat het een fenomeen is dat alleen toeristen treft. Zeker, en zoals al tientallen jaren wordt beschreven, zijn degenen die de reeks psychiatrische symptomen ontwikkelen de toeristen die een emblematische stad, haar musea en haar kunstwerken bezoeken, en niet de bewoners.

Zo maakte Graziella Magherini het bekend in de eerste beschrijvingen van de aandoening, een gebeurtenis die op zich al de aandacht trekt. Het doet sterk denken aan wat bekend staat als het syndroom van Parijs; dat wil zeggen, de psychiatrische symptomen die sommige toeristen ontwikkelen wanneer ze naar de Franse hoofdstad reizen (dit keer vanwege de teleurstelling, en niet vanwege de schoonheid). Het syndroom van Parijs manifesteert zich niet door Parijzenaars, net zoals het geval is met het syndroom van Stendhal.

Met betrekking tot de symptomen zijn verschillende manifestaties beschreven. Ze zijn over het algemeen onderverdeeld in de volgende typen:

• Denkstoornissen: waarvan de verandering in de perceptie van kleuren en geluiden de meest voorkomende zijn. Dit kan leiden tot verwardheid, duizeligheid, misselijkheid en braken.
• Affectieve stoornissen: zoals euforie, extase, agressie, prikkelbaarheid, verdriet, depressie, minderwaardigheidsgevoelens en andere. Dit kan huilbuien veroorzaken.
• Angst en paniek: Slechts een klein aantal toeristen die het Stendhalsyndroom ontwikkelen, heeft paniekaanvallen en de kenmerkende symptomen van een angststoornis. Namelijk snelle hartslag, verwardheid, angst, gebrek aan concentratie, snelle gedachten, zweten, vermoeidheid en onvermogen om te handelen.

Symptomen kunnen terugkeren met stress

Desondanks zijn de symptomen zeer gevarieerd en is er niet één enkele manifestatie van het syndroom. Om dit beter te begrijpen, citeren we een studie (Engelse link) gepubliceerd in BMJ Case Reports in 2009. De onderzoekers rapporteerden de veranderingen in een 72-jarige creatieve kunstenaar en afgestudeerd in Schone Kunsten. Na een reis naar Florence ontwikkelde hij een reeks psychiatrische stoornissen.

De eerste hiervan vond plaats op de Ponte Vecchio, waar hij een paniekaanval ervoer en een verandering in zijn perceptie van tijd. De episode duurde maar een paar minuten, hoewel er psychotische ervaringen volgden.

Zo dacht hij dat hij in de gaten werd gehouden door internationale luchtvaartmaatschappijen en dat zijn hotel werd afgeluisterd. Sindsdien verschijnen sommige van deze symptomen op momenten van stress.

Wat kan er worden gedaan om het syndroom onder controle te krijgen?

Er is geen gestandaardiseerde behandeling of manier om met het syndroom om te gaan. Veel van de mensen die het ontwikkelen, hebben in het verleden een voorgeschiedenis van psychiatrische episodes. Bijvoorbeeld angst, depressie of chronische stress. In sommige gevallen, maar niet alle, houdt het syndroom verband met deze episodes. Deze kunnen worden aangepakt volgens de criteria van specialisten.

Voor de rest, en zoals Graziella Magherini goed heeft gemeld, is de schijnbare oplossing voor het syndroom het onmiddellijk vermijden van de plaats, het schilderij of het kunstwerk dat de symptomen heeft veroorzaakt. Beëindig indien mogelijk de reis en keer terug naar het land van herkomst. Dat laatste is natuurlijk een radicale oplossing. Het vermijden van de katalysator van symptomen kan al gewoon voldoende zijn.

Door dit te doen kun je ademhalingsoefeningen, mindfulness en andere strategieën doen om angst en paniek te kalmeren. De tekenen zijn altijd van voorbijgaande aard, dus ze zouden niet lang moeten duren. Er zijn geen formele verklaringen voor het syndroom, hoewel er mogelijk een cultuurschok door verwachtingen achter zit.