Auditieve hallucinaties: waarom ontstaan ze?

We zouden kunnen denken dat auditieve hallucinaties een fenomeen zijn dat alleen voorkomt bij mensen met een psychotische stoornis. Maar we kunnen allemaal hallucineren. Waarom? In dit artikel vertellen we het je.

Geschreven en geverifieerd door el psicólogo Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 15 maart, 2023

Auditieve hallucinaties bestaan uit de perceptie van geluidselementen, soms zonder betekenis (zoals kleine piepjes of tinnitus), terwijl het soms gesprekken zijn, waarvan de impact op de persoon zeer intens is. Dergelijke geluiden zijn echter verre van bestaand. Ze zijn het resultaat van de geest van de persoon.

Auditieve hallucinaties hebben dus alle impact van wat de werkelijke waarneming zou zijn. Patrick is bijvoorbeeld een 21-jarige man die naar de kliniek komt en duidelijk twee stemmen herkent. De eerste stem, van Clara, zegt tegen hem “je bent een slechte jongen, heel slecht”, terwijl de andere stem, van Rosa, alleen met Clara spreekt. Zij heeft nooit contact gemaakt met Patrick, die met duidelijk ongemak luistert naar haar stem die zegt “Ik ben het helemaal met je eens, Clara. Hij is de vernietiger van de wereld.”

Welke soorten hallucinaties zijn er?

Er zijn evenveel soorten hallucinatoire verschijnselen als zintuiglijke modaliteiten die de mens bezit (Belloch, 2020). Dit kunnen op hun beurt simpele verschijnselen zijn, zoals ‘het horen van de spreeuwen fluiten’, of meer complex, zoals het geval is met Patrick dat we aan het begin van het artikel hebben beschreven. Evenzo kunnen hallucinaties als volgt zijn (Belloch, 2021):

• Visueel, zoals het zien van kleine dieren die over het bed kruipen met de missie om aan de draden van de lakens te knagen.
• Somatisch, zoals gebeurt bij het voelen van insecten die kleine tunnels onder de huid maken, die echt niet bestaan.
• Olfactorisch, zoals het ruiken van rot in het midden van een tulpentuin.
• Tactiel, zoals het gevoel van verschillende entiteiten of ‘geesten’ die langs de huid van de patiënt strijken.
• Smaak, zoals bijvoorbeeld  de smaak van een suikerspin als extreem bitter ervaren.
• Kinesthetisch (dat wil zeggen gerelateerd aan de perceptie van hoe het eigen lichaam beweegt). Bijvoorbeeld opmerken dat de vingers van de rechterhand intens bewegen, terwijl ze in werkelijkheid stil zijn.
• Muzikaal. Bijvoorbeeld het volkslied horen als het helemaal stil is.

Het aanbod aan modaliteiten is enorm groot. Bovendien is nu bekend dat hoe complexer het hallucinatoire fenomeen, hoe groter de kans dat de oorzaak psychiatrisch is in plaats van organisch.

Bijvoorbeeld, ‘krekelgeluiden in het achterhoofd waarnemen’ heeft meestal een organische oorzaak. Daarentegen is ‘luisteren naar de stem van God’ nauwer verwant aan psychiatrische psychopathologieën zoals schizofrenie.

Waarom ontstaan auditieve hallucinaties?

Er zijn talloze onderzoeken die hebben geprobeerd de oorzaak van auditieve hallucinatie te vinden. Als gevolg zijn de hypothesen die momenteel worden overwogen talrijk en suggereren ze dat het hallucinatoire fenomeen het gevolg zou kunnen zijn van zowel een biologische als een psychologische aanleg om te hallucineren. Laten we een rondgang maken door de verschillende theorieën die de etiologie van auditieve hallucinaties verklaren.

De studie van Hebb

Volgens Hebb heeft iedereen het potentieel om te hallucineren. Er is maar één voorwaarde nodig: dat de persoon zintuiglijk is afgesloten. Met andere woorden, de persoon moet volledig geïsoleerd zijn.

Voor dit onderzoek onderwierp hij verschillende mensen aan verschillende soorten auditieve stimulatie. Uit de resultaten van zijn onderzoek bleek dat wanneer de auditieve stimulus eentonig was, de patiënten zich intens geïrriteerd en apathisch voelden.

Soms ontwikkelden ze zelfs symptomen van een paniekaanval. Parallel aan het bovenstaande meldden de patiënten anomalieën in hun perceptie, dat wil zeggen hallucinaties.

De auditieve visuele sensaties van Zuckerman

Zuckerman (Belloch, 2021) maakte een onderscheid tussen de verschillende soorten auditieve hallucinaties. Zo stelde hij voor dat:

• Type A-hallucinaties eenvoudige hallucinaties zijn, zoals kleine tonen of fragmenten van geluiden.
• Type B-hallucinaties complex zijn en een speciale betekenis voor de persoon hebben.

In zijn experimenten merkte Zuckerman op dat naarmate patiënten meer zintuiglijk ‘ontnomen’ werden (dwz niet gestimuleerd of geïsoleerd), er een merkwaardige progressie optrad.

Dus naarmate de deelnemers meer geïsoleerd raakten van bronnen van zintuiglijke stimulatie, werden de hallucinaties, aanvankelijk type A, geleidelijk type B hallucinaties.

Studie van Slade en Bentall

Deze auteurs stellen twee belangrijke variabelen voor als het gaat om hallucineren: verwachtingen en suggestie. Dat wil zeggen, als er weinig of geen omgevingsstimulatie is (bijvoorbeeld het geluid van rijdende auto’s), dat wil zeggen, de patiënt is geïsoleerd, zou het risico om te hallucineren toenemen wanneer de persoon daartoe geneigd is, d.w.z. wanneer hij of zij wordt gesuggereerd.

In die zin bleek dat, als de patiënten verbale taken uitvoerden (zoals zingen of hun gedachten hardop uiten), de kans dat auditieve hallucinaties zouden optreden afnam. Ze vermelden dat ‘het woord’ een externe tijdelijke marker zou kunnen zijn die de aanwezigheid van het hallucinerende fenomeen remt.

Invloedrijke variabelen in het ontstaan van auditieve hallucinaties

Onder de algemene bevolking heeft tot 27% van de mensen ooit in hun leven gehallucineerd (Belloch, 2021). Daarom is het de moeite waard om te vragen welke andere variabelen auditieve hallucinaties beïnvloeden? We leggen ze je uit:

• Zoals we hebben gezien, verhoogt weinig en laaggestructureerde omgevingsstimulatie (bijvoorbeeld isolatie) de kans op het ervaren van auditieve hallucinaties.
• Het vermogen van de persoon om fantasieën te creëren of zich fantastische gebeurtenissen voor te stellen, samen met het vermogen om geabstraheerd of ‘verdwaald’ te raken in de verbeelding, zijn in deze context twee risicofactoren.
• Er is een eigenschap in de persoonlijkheid van sommige proefpersonen die de kans vergroot om deze hallucinerende verschijnselen te ervaren. We hebben het over schizotypie.
• Bepaalde stoffen (bijvoorbeeld mescaline, LSD of cannabis) kunnen auditieve hallucinaties veroorzaken. In die zin is gebleken dat de effecten van LSD variëren afhankelijk van de persoonlijkheid en de verwachtingen van de persoon die het gebruikt. Deze stof kan mogelijk sensorische systemen ‘overgevoelig maken’.
• Trauma is een andere factor die in verschillende onderzoeken vaak in verband wordt gebracht met de psychoticus. Er is een sterk verband tussen seksueel misbruik als kind en de aanwezigheid van auditieve hallucinaties op volwassen leeftijd.

Het is zelfs gebleken dat verkracht worden vóór de leeftijd van 16 jaar het risico op auditieve hallucinaties in het jaar na de aanval verzesvoudigt.

De relatie tussen trauma en psychotische symptomen is van het type dosis-effect. Dat wil zeggen, hoe frequenter de trauma’s zijn geweest, hoe groter de kans op auditieve hallucinaties (Belloch, 2021).

De ‘stemmenhoorders’

Het komt steeds vaker voor dat experts in de psychiatrie en psychopathologie de diagnose psychose in twijfel trekken (Spaanse link). In die zin verdedigen ze dat psychotische ervaringen typisch menselijke en bij uitstek psychologische verschijnselen zijn.

In de context waar we het over hebben, is er een hypothese, ‘stemmen horen’ genaamd, die tot doel heeft de ervaring te valideren (Belloch, 2021).

Op deze manier is het feit van ‘stemmen horen’ minder stigmatiserend (Belloch, 2021). Door deze hallucinerende ervaring te valideren en als ‘normaal’ te bestempelen, is er een verbetering van de geestelijke gezondheid van de persoon in kwestie.

Hiervoor zijn zogenaamde wederzijdse ondersteuningsgroepen opgericht, waaraan stemmenhoorders kunnen deelnemen om hun ervaringen en de strategieën die zij toepassen om met dit feit om te gaan, te delen.

Morrison’s theorie: een nieuwe verklaring voor auditieve hallucinaties

Er zijn veel variabelen, hypothesen en theorieën die de oorsprong van auditieve hallucinaties proberen te verklaren. Om dit artikel af te sluiten, vinden we het interessant om iets nieuws bij te dragen over de stand van zaken in deze kwestie.

Volgens Morrison (Spaanse link) zou er een overeenkomst zijn tussen wat er gebeurt in de context van obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) en auditieve hallucinaties. Voor de auteur kunnen de intrusieve gedachten  (obsessies) die aanwezig zijn bij OCD worden opgevat als ‘auditieve hallucinaties’.

Hij rechtvaardigt dit idee door te stellen dat hallucinaties, net als intrusieve gedachten, verre van opzettelijk zijn. Verder stelt het voor dat:

• Zowel intrusieve gedachten als auditieve hallucinaties hebben een significante emotionele betekenis.
• De inhoud is vaak onaangenaam en ongewenst.
• Ze hebben te maken met zeldzame gebeurtenissen en verschijnselen en de persoon kan er geen controle over uitoefenen.

Er is zelfs waargenomen dat patiënten die vatbaar zijn voor auditieve hallucinaties, een groter aantal opdringerige gedachten melden. Om de mate van indringing van gedachten te verminderen, zou de persoon een ‘toeschrijving van gedachten aan de buitenwereld’ maken. Dat wil zeggen, het zou je opdringerige gedachte in een stem veranderen (extern gehoord).

Auditieve hallucinaties zijn multifactorieel

Kortom, het belang van deze zintuiglijke veranderingen is zo groot dat hier nog steeds nieuw onderzoek naar wordt gedaan, vooral naar hun werkelijke oorsprong. Het is een multifactorieel probleem dat de kwaliteit van leven van de getroffenen kan verminderen, waardoor een vroege multidisciplinaire aanpak vereist is.