Waarom onze voorouders grotere hersenen hadden

Merk op dat hersengrootte zich niet vertaalt in grotere cognitieve complexiteit. Als dat zo is, zouden olifanten, walvissen en andere diersoorten geavanceerder zijn dan wij met hun grotere hersenen.

Het menselijk brein blijft het onderwerp van grote fascinatie onder wetenschappers. Veel dingen rondom de hersenen blijven een raadsel, zoals bewustzijn, en andere worden geherinterpreteerd op basis van huidige bevindingen. Vandaag laten we je zien waarom onze voorouders grotere hersenen hadden volgens nieuwe studies over dit onderwerp.

Evolutie en grootte van de hersenen van de eerste mensen

Volgens de onderzoekers (Engelse link) bepalen drie kenmerken de menselijke hersenen van vroege apen en hun voorouders:

1. Het menselijk brein is aanzienlijk in omvang toegenomen. Het heeft dit vooral gedaan in de hoeveelheid neocortex (het maakt tot wel 80% van het menselijk brein uit).
2. Sommige delen van de neocortex zijn aanzienlijk groter geworden ten opzichte van andere, met name de prefrontale, insulaire, posterieure pariëtale en temporale cortex (deze staan erom bekend (Engelse link) dat ze zich postnataal blijven ontwikkelen ).
3. De fundamentele functionele verdelingen van de cortex namen aanzienlijk toe met de evolutie van de menselijke hersenen (vroege zoogdieren hadden ongeveer 20 corticale gebieden, terwijl de huidige mens naar schatting ongeveer 200 gebieden heeft).

De eerste tweevoetige voorouders van de mens weken ongeveer 6 miljoen jaar geleden af van de aapachtige voorouders van chimpansees en bonobo’s (de dichtstbijzijnde levende verwanten).

In de afgelopen 2 miljoen jaar zijn de hersenen van tweevoetige voorouders geëvolueerd van 400/600 kubieke centimeter tot ongeveer 1.200/1.600 kubieke centimeter (de laatste is het bereik van de huidigee mens). De vergroting ging niet vanzelf. Dit hield verband met de metabolische kosten van het verkrijgen van voedsel en andere variabelen.

Wat zou de veranderingen van deze grotere hersenen kunnen hebben beïnvloed?

Zeker, het verkrijgen van voedsel van hogere kwaliteit en verwerkingstechnieken om de spijsvertering te verbeteren (zoals koken bijvoorbeeld) stimuleerden de hersengroei van onze voorouders. Zoals is gesuggereerd (Engelse link), is er een positieve correlatie tussen het hersengewicht en de maximale levensduur van de specie. Daarom zou hun groei ons ook een langer leven kunnen geven.

Experts schatten momenteel (Engelse link) dat het menselijk brein bestaat uit ongeveer 100 miljard neuronen, meer dan 100.000 kilometer onderlinge verbindingen, en een opslagcapaciteit heeft van 1,25 × 10 ¹² bytes.

De evolutie ervan verliep geleidelijk, en zoals te verwachten was, gebeurde dit niet om zich aan te passen aan de huidige omstandigheden. Het gebeurde om zich aan te passen aan de omstandigheden van het moment, iets waarmee rekening moet worden gehouden bij het analyseren van de hersenen van de voorouders en van de moderne mens.

Waarom hadden onze voorouders grotere hersenen?

Afgezien van de progressieve groei die in de voorgaande paragrafen is uitgelegd, is het bekend dat het menselijk brein de afgelopen duizenden jaren aanzienlijk is ingekrompen. Een studie (Engelse link) gepubliceerd in Frontiers in Ecology and Evolution in 2021 beweert dat de reductie slechts 3000 jaar geleden plaatsvond. Dit staat in contrast met eerdere schattingen die de verandering dateerden tot ongeveer 30.000 jaar geleden.

De onderzoekers in het geciteerde artikel zijn het niet eens met de hypothese dat de recente verkleining van de hersenomvang een bijproduct is van de verkleining van de lichaamsgrootte, als gevolg van een verandering in een agrarisch dieet of als gevolg van zelfdomesticatie. Dat wil zeggen, de theorieën die tot dan toe het meest werden aangehangen of tenminste het meest werden gesteund door de gemeenschap.

Ze wijzen er daarentegen op dat het het resultaat was van de processen van externalisering van kennis en de voordelen van besluitvorming binnen een groep.

Dit laatste deels als gevolg van de consolidatie van sociale systemen van gedistribueerde cognitie en natuurlijk de opslag en uitwisseling van informatie. Met name de opkomst van wat bekend staat als collectieve intelligentie is verantwoordelijk voor de verkleining ervan.

Het mierenbrein: een uitstekend vergelijkingspunt

Om deze hypothese te testen, analyseerden de experts de evolutie van de hersenen van mieren. Hoewel het waar is dat mensen en mieren verschillende routes hebben ontwikkeld in de sociale en cognitieve evolutie, delen zij veel gemeenschappelijke kenmerken. Bijvoorbeeld de voorliefde voor grote groepsgemeenschappen, agrarisch levensgedrag, arbeidsverdeling en collectieve cognitie.

Mieren die al deze kenmerken vertoonden, ontwikkelden kleinere hersenen in vergelijking met degenen die dat niet deden. De verschijning van het schrift, het ontstaan van beschavingen en de consolidatie van de landbouw zouden kunnen afleiden dat het huidige menselijke brein veel kleiner is dan dat van onze voorouders.

Laatste gedachten

Merk op dat hersengrootte zich niet vertaalt in grotere cognitieve complexiteit. Als dat zo is, zouden olifanten, walvissen en andere diersoorten geavanceerder zijn dan wij met hun grotere hersenen.

Daarom merken de onderzoekers op (Engelse link) dat neuro-anatomische reorganisatie en veranderingen op moleculair niveau, in combinatie met de absolute grootte van de hersenen en het totale aantal neuronen, de mate van cognitie bepalen.

Evenzo is het menselijk brein niet gestopt met evolueren; evenmin als die van andere diersoorten. Het huidige brein zal verschillen van het menselijk brein van drieduizend, vijfduizend en tienduizend jaar in de toekomst. Dit zal komen om zich aan te passen aan de omstandigheden van het moment, net zoals het brein dat in al die jaren van evolutie heeft gedaan.