Verschillen tussen emotie en gevoel

Emotie en gevoel zijn gebaseerd op zowel fysiologische als psychologische processen. Beide verschillen in ieder geval op meerdere punten van elkaar, met name qua complexiteit.

Geschreven en geverifieerd door el biólogo Samuel Antonio Sánchez Amador.

Laatste update: 25 december, 2022

We voelen allemaal iets specifieks op een bepaald moment in ons leven, omdat het vermogen tot zelfperceptie (weten dat het zelf bestaat) een bepalende eigenschap is van mensen en maar weinig andere dieren. Of we het nu willen toegeven of niet, we zijn een opeenstapeling van emoties, gedachten en constante cognitieve processen. Maar ken jij de verschillen tussen emotie en gevoel?

Hoewel het misschien verwisselbare termen lijken, zijn emoties en gevoelens totaal verschillend, zowel vanuit biologisch als vanuit psychologisch oogpunt. Lees verder terwijl we de menselijke geest van boven naar beneden ontleden en de fundamentele verschillen tussen de twee complexe processen laten zien.

Definities

De verschillen tussen emotie en gevoel onderzoeken zonder eerst elke term in detail te beschrijven, is als het bouwen van een huis, beginnend met het dak. We wijden de eerste regels daarom om elk van deze concepten te definiëren. Vervolgens behandelen we ze per sectie. Mis het niet!

Wat is een emotie?

Het woordenboek van de American Psychiatric Association (APA – Engelse link) definieert emotie als ‘een patroon van complexe reacties, inclusief ervarings-, gedrags- en psychologische elementen, waarmee een mens probeert om te gaan met een persoonlijk belangrijke zaak of gebeurtenis’. De kwaliteit en intensiteit van elke emotie hangt af van de specifieke betekenis van de gebeurtenis waarmee de emotie correspondeert.

Op een iets meer praktische manier zijn emoties psychologische toestanden met een volledig biologische basis, aangezien ze reageren op een reeks neuropsychologische veranderingen die worden ervaren door verschillende taxa van levende wezens. Er is geen universele definitie voor de term, aangezien bij mensen elk emotioneel proces afhangt van persoonlijkheid, aanleg en meer.

Vanuit een mechanistisch perspectief (tastbaar en met reële componenten) kan emotie worden opgevat als een positieve of negatieve ervaring die wordt geassocieerd met een specifiek patroon van fysiologische activiteit. Zijn basale functie was (en is nog steeds voor veel soorten) louter overleven: emoties moduleren het gedrag van levende wezens zodat ze nog een dag in de omgeving kunnen blijven bestaan.

Een voorbeeld: angst

Aangezien er geen specifieke term is die precies definieert wat een emotie is, vinden we het nuttig om een tastbaar en universeel voorbeeld te geven. Angst is een emotie die wordt gekenmerkt door een intens onaangenaam gevoel dat optreedt als gevolg van de perceptie van gevaar, hetzij reëel of verondersteld. De definitie is emotioneel, maar het onderliggende proces wordt verklaard door chemie.

Zoals World of Chemicals (Engelse link) aangeeft, omvat het vermogen om waargenomen of reëel gevaar te herkennen verschillende delen van het menselijk lichaam: onder andere de hippocampus, amygdala, hypothalamus en sensorische cortex. Een web van complexe interacties zorgt ervoor dat de bijnieren en andere structuren worden gestimuleerd, zodat cortisol, adrenaline en noradrenaline vrijkomen tijdens angst.

Fysiologische veranderingen

Deze en andere hormonen zijn betrokken bij de vecht-of-vluchtreactie, die ons vertelt om gevaar te trotseren of te vluchten als we denken dat we gaan verliezen. Enkele van de fysiologische veranderingen die optreden als we bang zijn, zijn de volgende:

• Verhoogde hartslag en ademhalingsfrequentie. Hoe meer bloed en zuurstof het spierweefsel bereikt, hoe beter het lichaam zal reageren op een prikkel.
• Remming van maagactiviteit. Het verteren van voedsel brengt een groot energieverbruik met zich mee dat het lichaam zich niet kan veroorloven als het in gevaar is.
• Verwijding van gespierde bloedvaten, om meer doorstroming mogelijk te maken.
• Vrijgave van metabole energiebronnen. Vetten en eiwitten worden gemetaboliseerd om onmiddellijke energie te verkrijgen, zodat de spieren en de hersenen optimaal kunnen werken.

Zoals je kunt zien, is angst een ongrijpbare emotie, maar de fysiologische processen die ertoe leiden, zijn meer dan beschreven. Emoties worden in alle gevallen verklaard door de menselijke biochemie en toch hebben ze ook een hoge subjectieve component (het pad dat ons naar angst leidt is in alle gevallen gelijk, maar de ervaring verschilt per individu).

Wat is een gevoel?

We keren terug naar betrouwbare bronnen. De APA (Engelse link) typeert het gevoel als volgt: “het is een autonome ervaring. Gevoelens zijn subjectief, evaluerend en onafhankelijk van de gewaarwordingen, gedachten of beelden die ze oproepen. Ze worden onvermijdelijk beoordeeld als aangenaam of onaangenaam, maar ze kunnen meer specifieke intrapsychische eigenschappen hebben.”

Toepasselijke definities

De definitie van de term is in de loop der jaren sterk veranderd. Hier zijn enkele voorbeelden verzameld door het Merriam-Webster- portaal (Engelse link):

1. Het is een van de basiszintuigen op fysiek niveau die wordt toegepast wanneer een element in wisselwerking staat met de huid van de mens, omdat het zenuwuiteinden bevat die de waarneming van de stimulus mogelijk maken. Dit is de eerste definitie die werd gebruikt om de term gevoel in het Engels te beschrijven, maar het komt meer overeen met sensatie dan met gevoel als zodanig.
2. Algemeen lichamelijk bewustzijn of gevoel, herkenning of waarderend of ontvankelijk bewustzijn. Bijvoorbeeld, ik voel me veilig.
3. Een emotionele toestand of reactie. Ik voel me goed vandaag.
4. De ongedifferentieerde achtergrond van zelfbewustzijn die voorbij elke identificeerbare sensatie, perceptie of gedachte wordt beschouwd.

Dit terminologische conglomeraat maakt ons heel duidelijk dat het begrip ‘gevoel’ complex is en niet in alle gevallen een toepasbare definitie heeft. In ieder geval, en zelfs als we reductionisten zijn, kan het worden samengevat als de perceptie van exogene en endogene gebeurtenissen van binnenuit en subjectief vanuit een individueel perspectief.

Een voorbeeld: liefde

Net als in het vorige geval is het veel beter om te proberen te begrijpen wat gevoelens zijn door een voorbeeld te geven. In dit geval wordt liefde opgevat als een universeel concept dat verwijst naar de affiniteit of harmonie tussen wezens (meestal mensen). Het bestaat uit meerdere ‘kleine’ gevoelens, met als meest opvallende affiniteit, genegenheid en gehechtheid.

Vanuit wetenschappelijk oogpunt wordt liefde opgevat als de motor van altruïsme, een eigenschap die ons in staat heeft gesteld om door de eeuwen heen samen te blijven om samen te creëren en uitdagingen aan te gaan die veel groter zijn dan het individu zelf. Dit gevoel impliceert samenwerking, welzijn, optimalisatie van middelen en dus sociale vooruitgang.

Liefde heeft ook een aantal onderliggende chemische processen, hoewel die niet de moeite waard zijn om op te focussen. De vecht-vluchtreactie is van toepassing op alle levende wezens die het ervaren, maar dit gevoel heeft zo’n subjectieve component dat het ronduit verkeerd is om het te herleiden tot een enkel hormoon of een chemische keten.

De verschillen tussen emotie en gevoel

Je kent beide termen al precies en we hebben van elk een voorbeeld gegeven, dus we zijn bereid om de verschillen tussen emotie en gevoel te kennen. We ontleden ze in de volgende regels, dus stop niet met lezen.

1. Gevoelens hebben een hoge subjectieve lading

Hoewel de woorden gevoel en emotie in sommige gevallen door elkaar worden gebruikt, zijn de meeste geraadpleegde bronnen het over één belangrijk punt eens: gevoelens zijn de subjectieve en bewuste ervaringen van emoties.

De neuroloog Antonio Damasio legt dit kleine (maar fundamentele) verschil in interviews (Spaanse link) voor professionele media als volgt uit:

Simpel gezegd verwijzen emoties naar de mentale beelden die we waarnemen (zowel extern als intern) en de fysieke veranderingen die ze veroorzaken. Aan de andere kant komen gevoelens overeen met de zelfperceptie van al deze processen. Emoties bevatten een derde persoon en een subjectieve component, maar gevoelens zijn altijd privé en subjectief.

2. Emotie leidt tot gevoel

De neurologische processen die in de hersenen plaatsvinden, helpen ons ook om de verschillen tussen emotie en gevoel goed te registreren. Zoals de Imotions- portal (Engelse link) aangeeft, zijn emoties ‘low-level’ reacties die optreden in subcorticale hersengebieden (zoals de amygdala en neocortex).

Deze interacties veroorzaken het vrijkomen van neurotransmitters en hormonen, die de verwachte fysieke veranderingen van emoties veroorzaken (zoals bijvoorbeeld de vecht- of vluchtreactie). In technische termen is een emotie een neurologische reactie op een specifieke stimulus. Als we een stuk afval eten, zullen we walging voelen en de bijbehorende fysiologische symptomen (braken, kokhalzen, enz.).

Aan de andere kant vertegenwoordigt voelen de bewuste ervaring van emotionele processen. Hier spelen de neocorticale hersengebieden en een grotere fysiologische complexiteit een essentiële rol, aangezien de productie van gevoelens de integratie vereist van overtuigingen, persoonlijke ervaringen, herinneringen en gedachten die verband houden met die specifieke emotie.

3. Gevoelens lijken langer te duren.

Het Six Seconds- portaal (Engelse link) geeft ons nog een mogelijk onderscheid tussen emotie en gevoel dat erg interessant is. Volgens deze bibliografische bron is het verschil tussen de twee termen niet meer dan een tijdelijke aangelegenheid.

Het duurt 1/4 van een seconde voordat de hersenen een stimulus waarnemen en ongeveer 1/4 van een extra seconde om de bijbehorende neurotransmitters te produceren. De feedbacklus tussen hersensecretie en lichaamsverandering wordt tot stand gebracht en blijft ongeveer 6 seconden bestaan.

Gevoelens komen wanneer we beginnen te begrijpen wat we hebben meegemaakt en wat de specifieke emotie heeft opgewekt. Ze zijn meer ‘verzadigd’ vanuit een cognitief oogpunt, dus het duurt langer om ze individueel te verwerken en te begrijpen. Aan de andere kant is de stemming algemener, komt deze veel langzamer tot stand en blijft uren of dagen aanhouden.

4. Basisemoties zijn universeel (tot op zekere hoogte)

Veel mensen schrijven de term gevoel alleen toe aan de menselijke sfeer. Want om dit te laten gebeuren, moet er zelfkennis van zichzelf zijn. Hoewel verschillende dieren door wetenschappelijke tests hebben aangetoond dat ze zich bewust zijn van hun eigen wezen (olifanten, apen en zelfs sommige vogels), vereist het zeggen dat ze complexe gevoelens hebben uitgebreid onderzoek.

Aan de andere kant is het meer dan duidelijk dat (vrijwel) alle fysiologisch complexe dieren (gewervelde dieren) in staat zijn een breed emotioneel spectrum waar te nemen. Zonder dat zouden ze niet kunnen overleven in een veeleisende omgeving.

Fundamentele of universele emoties

De basisemoties die buiten de mens worden gedetecteerd, zijn de volgende:

1. Angst: deze emotie is universeel en gaat verder dan het gewervelde taxon. Bijna alle dieren voelen op de een of andere manier angst, zeker als we deze term herkennen als de afkeer van een bepaalde prikkel die schadelijk kan zijn. Een slak ‘rent’ weg van vuur, hoe neurologisch ook.
2. Woede: Veel dieren worden boos wanneer soortgenoten hun territorium binnenkomen of proberen te paren met hun partner. Dit leidt tot agressie en seksuele selectie tussen soorten en is een volledig natuurlijk biologisch mechanisme.
3. Vreugde: studies (Engelse link) hebben aangetoond dat ratten en andere knaagdieren in staat zijn om gebaren van vreugde te tonen wanneer ze een bijzonder zoet voedsel aangeboden krijgen of wanneer ze tactiel omgaan met hun voogd (strelen).
4. Verdriet: hoewel deze emotie wat complexer is, is meer dan bewezen dat apen, olifanten, runderen, honden en vele andere zoogdieren (en vogels) verdrietig zijn bij het verlies van een partner of familielid.
5. Walging: Dit fysiologische mechanisme is van vitaal belang en van toepassing op alle levende wezens. Wanneer een dier iets binnenkrijgt dat in slechte staat is of schadelijk is, voelt het walging en spuugt het uit. Door te leren stopt hij ermee en is het mogelijk dat hij zijn nageslacht het gevaar van bepaalde elementen leert na de negatieve ervaring.
6. Verrassing: Dieren zijn verrast als ze een plotselinge prikkel waarnemen. Een hond of kat zal bijvoorbeeld zijn oren spitsen en rechtop gaan staan bij het horen van een hard geluid.

Emotie en gevoel: complexe materie

Basisemoties zijn universeel en al bekend sinds de tijd van Darwin. Levende wezens drukken ze uit als onderdeel van een natuurlijk selectiemechanisme en aan het eind van de dag zullen de sterkste degenen zijn die nakomelingen achterlaten in de volgende generaties.

Aan de andere kant zijn gevoelens veel complexer en het is moeilijk te bewijzen dat ze bestaan in de meeste levende taxa (behalve misschien apen). Dit betekent niet dat dieren niet kunnen voelen, maar dat er meer kennis nodig is om dit te bevestigen.

Verschillen tussen emotie en gevoel: twee niet-verwisselbare concepten

We hebben je 4 verschillen tussen emotie en gevoel gepresenteerd, maar het centrale onderscheid kan in één regel worden samengevat: emoties zijn neurologische en hormonale reacties op een stimulus, terwijl gevoel het begrip en de subjectivisering van die emotie vertegenwoordigt. Daarom zijn gevoelens veel complexer.

Alle levende wezens nemen ten minste één emotie waar, zelfs als het afkeer is van het gevoel in ontoereikende omstandigheden te verkeren. Aan de andere kant is het proces dat betrokken is bij het interpreteren van het emotionele naar het sentimentele rijk voorbehouden aan enkele cognitief complexe dieren. Ongetwijfeld, en hoewel ze soms door elkaar worden gebruikt, zijn deze termen dus niet hetzelfde.